Ορθορεξία, όταν η υγιεινή διατροφή γίνεται πρόβλημα!

Η υγιεινή διατροφή μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές βελτιώσεις στην υγεία και την ευεξία του ανθρώπου. Ωστόσο, για μερικούς, η εστίαση στην υγιεινή διατροφή μπορεί να γίνει εμμονή και να εξελιχθεί σε διατροφική διαταραχή γνωστή ως ορθορεξία. Όπως και οι υπόλοιπες διατροφικές διαταραχές, η ορθορεξία μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες.

Τι είναι η ορθορεξία;

Η ορθορεξία, ή αλλιώς νευρική ορθορεξία, είναι μια διατροφική διαταραχή που περιλαμβάνει μια ανθυγιεινή εμμονή με την υγιεινή διατροφή. Σε αντίθεση με τις άλλες διατροφικές διαταραχές, η ορθορεξία περιστρέφεται κυρίως γύρω από την ποιότητα των τροφίμων και όχι την ποσότητα. Σε αντίθεση με την ανορεξία ή τη βουλιμία, τα άτομα με ορθορεξία σπάνια επικεντρώνονται στην απώλεια σωματικού βάρους. Αντ ‘αυτού, έχουν μια υπερβολική ενασχόληση με την θρεπτική αξία των τροφίμων που καταναλώνουν, καθώς και μια εμμονή με τα οφέλη της υγιεινής διατροφής.

Η ιατρική κοινότητα αρχίζει να αναγνωρίζει την ορθορεξία, αν και προς το παρόν δεν έχει ορισθεί επίσημα ως διατροφική διαταραχή ούτε από την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία στο εγχειρίδιο DSM-5. Ο όρος «ορθορεξία» επινοήθηκε για πρώτη φορά το 1997 από τον γιατρό Steve Bratman και προέρχεται από την ελληνική λέξη ορθός που σημαίνει σωστός.

Ποια είναι τα πιθανά αίτια;

Παρόλο που μπορείς να ξεκινήσεις διατροφή με σκοπό να βελτιώσεις την υγεία σου, αυτή η εστίαση μπορεί να γίνει ακραία. Με την πάροδο του χρόνου, οι καλές προθέσεις μπορούν αργά να εξελιχθούν σε πλήρη ορθορεξία.

Η έρευνα σχετικά με τις ακριβείς αιτίες της ορθορεξίας είναι ελλιπής και σπάνια. Οι ιδεοψυχαναγκαστικές τάσεις καθώς και τυχόν προηγούμενες ή τρέχουσες διατροφικές διαταραχές αποτελούν γνωστούς παράγοντες κινδύνου. Άλλοι πιθανοί παράγοντες κινδύνου είναι η τάση για τελειομανία, το υψηλό άγχος ή ανάγκη ελέγχου.

Αρκετές μελέτες αναφέρουν επίσης ότι τα άτομα που επικεντρώνονται στην υγεία ή την εμφάνιση τους για το επάγγελμα τους έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης ορθορεξίας. Συχνά παραδείγματα περιλαμβάνουν εργαζόμενους στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης, τραγουδιστές και μουσικούς, χορευτές μπαλέτου και αθλητές.

Ο κίνδυνος μπορεί επίσης να εξαρτάται από την ηλικία, το φύλο, το επίπεδο μόρφωσης  και την κοινωνικοοικονομική κατάσταση. Ωστόσο απαιτείται περισσότερη έρευνα πριν ορισθούν σαφή συμπεράσματα.

Πόσο συχνή είναι η ορθορεξία;

Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να είναι δύσκολο να γίνει διάκριση μεταξύ ορθορεξίας και φυσιολογικής ενασχόλησης με την υγιεινή διατροφή. Για αυτόν τον λόγο, είναι δύσκολο να προσδιοριστεί πόσο συχνή είναι η εμφάνιση ορθορεξίας. Ένας άλλος λόγος που συμβάλλει σε αυτό είναι ότι τα διαγνωστικά κριτήρια δεν συμφωνούνται καθολικά.

Επιπλέον, τα κριτήρια δεν αξιολογούν εάν οι διατροφικές συμπεριφορές επηρεάζουν αρνητικά την κοινωνική, σωματική ή ψυχική υγεία του ατόμου, το οποίο είναι ένα κρίσιμο μέρος της ορθορεξίας. Η ενασχόληση με την υγιεινή διατροφή μετατρέπεται σε ορθορεξία όταν γίνεται εμμονή που επηρεάζει αρνητικά την καθημερινή ζωή, με συνέπειες όπως η ακραία απώλεια βάρους ή η άρνηση φαγητού με φίλους.

Λαμβάνονται υπόψη αυτά τα αρνητικά αποτελέσματα, τα ποσοστά ορθορεξίας προσδιορίζονται περίπου σε λιγότερο από 1%, κάτι που συμβαδίζει πολύ με τα ποσοστά άλλων διατροφικών διαταραχών.

Κριτήρια διάγνωσης:

Για να γίνει σαφέστερη η διάκριση μεταξύ υγιεινής διατροφής και ορθορεξίας, οι Bratman και Dunn πρότειναν πρόσφατα τα ακόλουθα διαγνωστικά κριτήρια:

1. Εμμονική προσοχή στην υγιεινή διατροφή

Πρόκειται για υπερβολική προσήλωση στην υγιεινή διατροφή που περιλαμβάνει υπερβολική συναισθηματική δυσφορία που σχετίζεται με τις επιλογές φαγητού. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει:

• Συμπεριφορές ή σκέψεις: Οι ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές ή οι έντονες ανησυχίες με διατροφικές επιλογές πιστεύεται ότι προάγουν τη βέλτιστη υγεία.
• Αυτοεπιβαλλόμενο άγχος: Η παραβίαση των αυτοεπιβαλλόμενων υγιεινών διατροφικών συνηθειών προκαλεί δυσάρεστα συναισθήματα όπως άγχος, ντροπή, φόβο ασθένειας, αίσθηση ενοχής κ.α.
• Σοβαροί περιορισμοί: Διατροφικοί περιορισμοί που αυξάνονται με την πάροδο του χρόνου και μπορεί να περιλαμβάνουν την εξάλειψη ολόκληρων ομάδων τροφίμων και την προσθήκη ήμερων με ελάχιστη πρόσληψη θερμίδων ή νηστειών ή και των δύο.

2. Συμπεριφορά που διαταράσσει την καθημερινή ζωή

Αναφέρεται στην καταναγκαστική συμπεριφορά που αποτρέπει την φυσιολογική καθημερινή λειτουργία. Αυτό μπορεί να συμβεί με οποιονδήποτε από τους ακόλουθους τρόπους:

• Θέματα υγείας: Ο υποσιτισμός, η σοβαρή απώλεια βάρους ή άλλες επιπλοκές είναι παραδείγματα καταστάσεων υγείας που μπορεί να προκύψουν από αυτόν τον τύπο καταναγκαστικής συμπεριφοράς.
• Διαταραχή στον τρόπο ζωής: Η προσωπική δυσφορία ή η δύσκολη κοινωνική ή ακαδημαϊκή λειτουργία λόγω πεποιθήσεων ή συμπεριφορών που σχετίζονται με την υγιεινή διατροφή μπορεί να προκαλέσει διαταραχές στον τρόπο ζωής.
• Συναισθηματική εξάρτηση: Η εικόνα του σώματος, η αυτοεκτίμηση, η ταυτότητα ή η ικανοποίηση μπορεί να εξαρτάται υπερβολικά από τη συμμόρφωση με τις αυτοεπιβαλλόμενες διατροφικές συνήθειες.

Πως αντιμετωπίζεται:

Οι συνέπειες της ορθορεξίας μπορεί να είναι εξίσου σοβαρές με αυτές των άλλων διατροφικών διαταραχών. Οι αρνητικές επιπτώσεις μπορεί να είναι φυσικές (πχ αναιμία, υποσιτισμός, ορμονικές ανισορροπίες),  ψυχολογικές (πχ αισθήματα ενοχής, φόβου, υπερβολική ανησυχία) και κοινωνικές (πχ αποφυγή κοινωνικών δραστηριοτήτων που αφορούν το φαγητό, απομόνωση). Εάν αφεθεί χωρίς θεραπεία, μπορεί να οδηγήσει σε μη αναστρέψιμες συνέπειες στην υγεία ενός ατόμου.

Το πρώτο βήμα προς την αντιμετώπιση της ορθορεξίας είναι η αναγνώριση της παρουσίας της. Αυτό μπορεί να είναι δύσκολο, επειδή τα άτομα που έχουν αυτή τη διαταραχή είναι λιγότερο πιθανό να αναγνωρίσουν οποιαδήποτε από τις αρνητικές επιπτώσεις της στην υγεία, την ευημερία ή την κοινωνική ζωή τους.

Όταν ένα άτομο είναι σε θέση να αναγνωρίσει αυτές τις αρνητικές επιπτώσεις, συνιστάται να ζητήσει βοήθεια από μια διεπιστημονική ομάδα που περιλαμβάνει γιατρό, ψυχολόγο και διαιτολόγο.

Οι κοινές θεραπείες περιλαμβάνουν:  έκθεση και πρόληψη της συνηθισμένης απόκρισης, μηχανισμούς τροποποίησης συμπεριφοράς, γνωστική αναδιάρθρωση και εκπαίδευση σε τεχνικές χαλάρωσης. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα αυτών των θεραπειών χρειάζεται περισσότερη επιστημονική τεκμηρίωση.

Τέλος, η εκπαίδευση με επιστημονικά έγκυρες πληροφορίες για την ισορροπημένη διατροφή μπορεί επίσης να βοηθήσει τα άτομα που ζουν με ορθορεξία να κατανοήσουν, να περιορίσουν και τελικά να εξαλείψουν τις ψευδείς πεποιθήσεις τους.